Zuurbasestoornissen

Een zuurbasestoornis kan worden onderverdeeld in een respiratoire of een metabole acidose en een respiratoire en metabole alkalose. Een zuurbasestoornis wordt onderzocht met een bloedgas analyse.

Respiratoire alkalose

• Respiratoire alkalose, acuut
  • met normale A-a-gradiënt: bijv. pijn, angst, koorts, salicylaatintoxicatie (vaak tevens metabole acidose).
  • met verhoogde A-a-gradiënt: bijv. pneumonie, grote longemboli
• Respiratoire alkalose, chronisch
  • met verhoogde A-a-gradiënt: bijv. ernstige chronische longziekten, zwangerschap met longembolie
  • met normale A-a-gradiënt: bijv. zwangerschap, levercirrose, hyperthyreoïdie

Respiratoire acidose

• Respiratoire acidose, acuut
  • met verhoogde A-a-gradiënt, bijv. exacerbatie COPD
  • met normale A-a-gradiënt, bijv. acute ademhalingsdepressie bij hersenletsel of narcotische medicatie
• Respiratoire acidose, chronisch
  • met normale A-a-gradiënt: bijv. neuromusculaire ziekten (ALS, myasthenia gravis), kyphoscoliose
  • met verhoogde A-a-gradiënt: bijv. COPD

Metabole alkalose

• Exogeen alkali
  • Melk-alkali syndroom, ernstige hypercalciëmie
  • Citraat: oplosmiddel bloedproducten, wordt omgezet in HCO3-, bij massale transfusie
• Chloride-resistent (urine Cl > 40 mmol/L)
  • Diuretica
  • Hypomagnesiëmie
  • Hypokaliëmie (shift)
  • Laxantia misbruik (laag urine K+)
  • Syndroom van Gitelman (laag/normale bloeddruk, hoog urine K+, laag urine Ca++)
  • Syndroom van Bartter (laag/normale bloeddruk, hoog urine K+, normaal/hoog urine Ca++)
  • Reëel of ogenschijnlijk overschot aan mineralocorticoïden (hoge bloeddruk, laag kalium)
    • Hyperaldosteronisme
    • Cushing
    • Glycyrrizinezuur (drop, zoethout)
    • Syndroom van Liddle
• Chloride-responsief (urine Cl < 25 mmol/L)
  • Braken
  • (diuretica: wel hoog urine Cl- maar bij staken wel chloride-responsief)

Metabole acidose

Bij de analyse van een metabole acidose speelt de aniongap ( [Na⁺] – [Cl^–] – [HCO₃^–] ) een belangrijke rol. Deze moet nog gecorrigeerd worden voor de albumineconcentratie. Voor iedere g/l afname van de albumineconcentratie, moet de berekende aniongap met 0.25 mmol/l worden verhoogd.

Differentiaal diagnose van een metabole acidose met een verhoogde aniongap:

1. Lactaatacidose
2. Ketoacidose
3. Nierinsufficientie
4. Intoxicaties
   1. Salicylaten
   2. Methanol of formaldehyde
   3. Ethyleenglycol
   4. Paraldehyde
   5. Tolueen
   6. Sulfaat
5. Ernstige rhabdomyolysis

Bij de verdere uitwerking van een metabole acidose met een verhoogde aniongap kan de bepaling van de osmolgap (= gemeten – berekende osmol in het serum) behulpzaam zijn. De osmol is te berekenen door de volgende formule: ( 2 x [Na⁺] + [ureum] + [glucose] ). De osmolgap is verhoogd bij aanwezigheid van toxische alcoholen.

Differentiaal diagnose van een metabole acidose met een normale aniongap:

1. Gastrointestinaal verlies:
   1. Diarree
2. Renaal bicarbonaatverlies:
   1. type 2 (proximale) renale tubulaire acidose
3. Nierinsufficientie
   1. Sommige oorzaken van nierinsufficientie
   2. Hypoaldosteronisme (type 4 renale tubulaire acidose)
   3. Type 1 (distale) renale tubulaire acidose
4. Intoxicaties
   1. Ammonium chloride
   2. Hyperalimentatie vloeistoffen
5. Sommige vormen van ketoacidose, m.n. tijdens behandeling met insuline

Voor de verdere uitwerking van een metabole acidose met een normale aniongap kan de urine aniongap ( Na⁺] [K⁺] – [Cl^–]) behulpzaam zijn. De aniongap in de urine is postief bij een renale tubulaire acidose type 1 en type 4. De aniongap in de urine is negatief bij o.a. diarree, natriuminfuus, proximale tubulaire acidose.